سایت های وابسته به طبیعت یا مصیبتها و جنایات رخ داده به دست بشر نه تنها سایتهایی تداعی کننده هستند بلکه جذابیتهای گردشگری نیز در خود دارند. تعداد بازدیدکنندگان از سایتهایی از این دست در سراسر دنیا قابل توجه هستند: به عنوان مثال در سال 2007، سایت هولوکاست آشووتز بورکِتناو (Auschwitz-Birkenau: اردوگاه اسرای جنگی در هلند در طی جنگ جهانی دوم که توسط نازیها به وجود آمد) (2009) حدود 2/1 میلیون بازدیدکننده داشت؛ حالآنکه سایت گراند زیرو (Ground Zero: مکان مرکز تجارت جهانی قبل از آنکه در 11 سپتامبر 2001 از بین برود) در نیویورک تنها 3 میلیون بازدیدکننده را جذب کرد و در حال حاضر یکی از 10 جاذبه گردشگری شهر است (Blair,2002).این پدیده به خوبی تشخیص داده شد و تحت واژه هایی از جمله گردشگری سیاه (Foley & Lennon, 1996, 198)، گردشگری مرگ (Seaton, 1996, 235)، گردشگری نقطه سیاه (Black spot tourism) (Rojek, 1993)، گردشگری میراث قساوت (Atrocity heritage tourism) (Tunbridge & Ashworth, 1996) و گردشگری ناسالم (Morbid tourism) (Blom, 2000) بررسی شد. در میان اینها، گردشگری سیاه بیشتر از همه در ادبیات نوشتاری به کار رفته است (Sharpley, 2009) و به عنوان «اقدام به مسافرت به سایتهای مرتبط با مرگ، رنج و ظواهر مهیب» (Stone, 2006) یا به دنبال آن، «بازدید از سایتهایی که در آنها مصائب یا مرگهای قابل توجه تاریخی رخ داده است... که تأثیرشان بر زندگی ما ادامه دارد» (Tarlow,2005) تعریف می شود. این معنا، سایتهای متنوعی از قبیل قتل و مرگهای انبوه، میدانهای جنگ، قبرستانها، مقبره ها، حیاط کلیساها و خانه های سابقِ مشهور اموات را دربر می گیرد.پارسون و اسملسرف کارآفرینی را یکی از دو شرط ضروری توسعه اقتصادی می دانند (شرط ضروری دیگر به نظر آنان عبارت است از خروجی افزوده سرمایه). شومپیتر نیز به علت نقش کارآفرینی در ایجاد نوآوری، آن را محور کلیدی توسعه اقتصادی تلقی می کند (خانکا، 2003). نیاز برای گردشگری جنگ در ایران، همچون نیاز برای سفرهای ارزان قیمت در ایران است که خود راهش را پیدا کرده است. ضمن اینکه نیاز شدید مردم برای سفرهای ارزان قیمت در کشور مسجل گردیده، اما تاکنون هیچگونه برنامه عملیاتی برای پاسخ به این خواسته معرفی نشده است. متقاضیان سفر و گردشگری، همچنان تور کشورهای خارجی را ترجیح داده و در صورت سفرهای داخلی، چادرخوابی یا اقامت در ویلاهای اجاره ای به جای هتل را ترجیح می دهند. مسافر خواسته خود را منعکس کرده است، این مسئولان یا بنگاه های عرضه کننده هستند که باید برنامه هایی برای تأمین خواسته های این گروه از مسافران معرفی نمایند (شبگومنصف، 1389).کارآفرینی در بخش گردشگری جنگمتأسفانه هنوز گردشگری سیاه در ایران جز درباره گردشگری جنگ مورد مطالعه قرار نگرفته است. حتی درباره گردشگری جنگ نیز آمار دقیقی از اشتغالزایی در این زمینه وجود ندارد. اما واضح و مبرهن است که موزه های عبرت و موزه های شهدا در جای جای ایران بازگشایی شده و این خود سبب اشتغال حداقل در بخش موزه داری شده است.از صدها هزار داوطلبی که هر ساله مشتاق «زیارت» و حضور در میادین جنگی هستند، نمی توان انتظار داشت که منتظر برنامه ریزی تورهای تخصصی با اصول و استاندارد علمی نشسته، تا پس از آن، آنها را عازم این سفرها گردانند. آنچه که مشخص است تقاضایی وجود دارد و مشتری هم منتظر نمی ماند. به نظر می رسد آنان بهتر از همه با اراده و عمل خود راه را نشان داده اند و تا آن هنگام که جلسه بازی ها برای چگونگی اجرای اینگونه تورها ادامه داشته باشد، کاروان راهیان نور، هزاران مشتاق و متقاضی خود را با مدل «خودساخته» در این سفرها، همراهی خواهد کرد (شبگومنصف، 1389).از سوی دیگر، در مناطق جنوبی ایران که گردشگری جنگ رونق بالایی دارد، می توان کارآفرینی، اشتغال و تولید را از طریق درآمدزایی در بخشهای مختلف مشاهده کرد از جمله تولید محصولات مرتبط با جنگ (عکس شماره 1)، تولید و فروش صنایع دستی منطقه و فروش در بازارهای محلی در مناطق گردشگری جنگ (عکس شماره 2)، ایجاد بازارهای محلی در مناطق مورد بازدید واقع شده (عکس شماره 3 و 4)، تولید محصولات مذهبی در این مناطق (عکس شماره 5) و ایجاد اشتغال در زمینه حمل و نقل در این مناطق (عکس شماره 6).تاریخچه توسعه اقتصادی در کشورهای توسعه یافته، مستنداتی برای حمایت از این واقعیت فراهم می آورد که اقتصاد، تحت تأثیر کارآفرینی است.شواهدی وجود دارد که نشان می دهد علت توسعه کشورهایی همچون آمریکا، ژاپن و آلمان که از نظر صنعتی توسعه یافته اند، کارآفرینی است. کارآفرینی هم اکنون به عنوان یک حرفه ظهور کرده است و همانند دیگر حرفه ها باید توسعه یابد و از طریق برنامه های آموزشی و دانشگاهی خاص مبتنی بر مطالعات رفتاری و تجربی، پرورش پیدا کند (خانکا، 2001).در کشور ایران با توجه به اینکه اقتصاد تک پایه ای و متکی به صادرات نفی است، دولت حرکت از اقتصاد تک پایه ای به سوی اقتصاد متنوع و با ثبات را در برنامه کاری خود قرار داده است که یکی از این برنامه ها توسعه انواع گردشگری است. بدون شک دستیابی به چنین هدفی مستلزم شناخت فرآیند گردشگری طبقه بندی رویکردها، سیاستها و آثار اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی و اقتصادی است تا با یک پشتوانه علمی و آگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده در جهان و ایران به انتخاب یک راهبرد منطقی واقع گرا، توأم با برنامه ریزی مدیریت صحیح گردشگری جنگ در چارچوب فرآیند توسعه همه جانبه و پایدار دست یابد.ایجاد فرصتهای اشتغال به برکت گردشگری جنگ به گونه ای قابل تعیین است که باید بگوییم ایجاد هتلها و مراکز بازدید جدید سبب جذب کارکنان خدماتی شده و از آن گذشته در بهبود کیفیت فرآورده های کشاورزی و غذایی، صنایع دستی و همچنین بخشهای دیگر می تواند نقش ارزنده ای داشته باشد. به طوری که یکی از بخشهای اشتغال زا و مفید در کشور ما صنایع دستی است. با توجه به گرایش و علاقه ای که گردشگران به صنابع دستی محلی دارند، این صنایع با فعالیت هرچه بیشتر صنعتگران مربوطه می توانند احیا شوند و بازارهای مناسبی برای فروش محصولات آنها به وجود آید.بنا بر تحقیقات به عمل آمده، به ازای هر 25 گردشگر داخلی یک شغل ایجاد می شود و با توجه به میزان درآمدی که از توقف دو هفته ای یک گردشگر در این مناطق حاصل می شود، اهمیت توجه به این بخش بیش از پیش آشکار می شود.البته تأکید بر اهمیت گردشگری جنگ در ایران از آن جهت است که به دلیل وقوع جنگ تحمیلی 8 ساله از سوی ابرقدرتهای جهان در ایران، پتانسیل این نوع گردشگری بیش از هر زمان دیگری در ایران دیده می شود. دست اندرکاران و یه ویژه کارآفرینان بخش گردشگری باید توجه داشته باشند که پتانسیل قوی برای گردشگری جنگ در ایران موجود است و با تشخیص «مدیریت در محدودیت» می توان بهره برداری مناسبی از این فرصت حاصل کرد. علاوه بر آن در صورتی که زیرساختهای لازم نیز هرچه سریع تر در این مناطق محروم آماده گردد، نعمتهای درآمد، اشتغال زایی، تولید محصولات جنگی و محلی، تولید بیشتر صنایع دستی محلی و ایجاد بازارهای محلی گردشگری جنگ می تواند توسعه یافتگی و رشد اقتصادی این مناطق را موجب گردد.در این راستا موزه های شهدا نیز از دیگر مجموعه های گردشگری سیاه محسوب می شود که نمونه های آن کم و بیش در شهرهای دیگر کشور وجود دارد. در موزه های شهدا، اشیا و آثار به جا مانده از شهدای دفاع مقدس، مانند سجاده و تسبیح شهدا، پیراهن خونین شهدا، نوارهای سخنرانی، وصیت نامه شهدا و دست نوشته های صدها شهید که در غرفه ها یا در آرشیو موزه نگهداری می شوند را می توان پیدا کرد (شبگومنصف، 1389).
۹۴/۰۳/۳۱
۰
۰
رضا داودی کیا